ความเป็นมาทองบางสะพาน

         หลักฐานจากพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา  กล่าวว่า เมื่อประมาณ พ.ศ.2289  ผู้รั้งเมืองกุยได้ส่งทองร่อนหนัก  3  ตำลึง  ซึ่งขุดได้จากบางสะพาน  ทูลเกล้าฯ  ถวายสมเด็จอยู่หัวบรมโกศ  ต่อมาได้โปรดให้เกณฑ์ไพร่พลจำนวน  2,000 คน ไปร่อนทองที่บางสะพาน จนถึง พ.ศ.2291 ได้ทองหนัก 90 ชั่ง เป็นน้ำหนัก 54 กิโลกรัม หรือ 3,600 บาท  และโปรดให้นำทองทั้งหมด ไปหุ้มยอดพระพุทธบาทสระบุรี

มีหลักฐานปรากฏดังนิราศเมืองถลางมานาน ความว่า ครั้งถึงบางสะพานสถานที่มีทองดี แต่บุราณนานนักหนาบังเกิด กับกายสิทธิ์อิศรราไม่มีราคี แกมแอร่มเรือง

แหล่งแร่ทองคำ

แหล่งแร่ทองคำในอดีตอยู่ที่ตำบลร่อนทอง  อำเภอบางสะพาน  โดยเฉพาะบ้านป่าร่อนหมู่ที่  6  อยู่หากจากถนนเพชรเกษมประมาณ  4  กิโลเมตร  เป็นแหล่งแร่ทองคำที่อุดมสมบูรณ์มาแต่อดีต  และมีการขุดทองกันมากที่สุดบริเวณห้วยจังหันซึ่งอยู่ห่างจากหมู่บ้านประมาณ  500-1,000 เมตร  ปัจจุบันแม้ว่ามีจำนวนทองคำลดน้อยลง  แต่ก็ยังมีชาวบ้านมาร่อนทองเป็นอาชีพอยู่บ้างจากการสัมภาษณ์คุณยายเหรียญ  ณ  ระนอง  อายุ  92  ปี  ได้เล่าว่าบริเวณที่มีการขุดทองนั้นมักจะมีชื่อว่า  เนิน  นำหน้า  เพื่อเป็นที่สังเกตของผู้ขุดทอง  เช่น
           -  เนินม้า  เป็นเนินที่นักเดินทางไปขุดทองมักจะพักผูกม้าไว้บริเวณนี้
           -  เนินไก่เขี่ย  เนินนี้จะมีแร่ทองอยู่ตื้นบริเวณใต้ผิวดินขนาดไก่เขี่ยก็พบก้อนทอง
           -  เนินยายบี้  มีแร่ทองปนอยู่ในดินที่เหนียวมาก  จนต้องนำดินที่ขุดได้ไปแช่น้ำให้อ่อนตัว  แล้วอาศัยผู้เฒ่าที่อยู่เฝ้าบ้านบี้ดินให้แหลกเพื่อหาเนื้อทอง


นอกจากนี้ยังมีเนินต่าง ๆ  ที่เรียกชื่อตามบุคคลหรือพันธุ์ไม้ที่ปรากฏอยู่ตามเนินนั้น  จากการสัมภาษณ์ผู้เฒ่าผู้แก่ซึ่งมีบรรพบุรุษเป็นนักขุดทองในอดีต  เล่าไว้ในหนังสือ  เมืองกำเนิดนพคุณกับทองบางตะพาน  ว่าเนินทองคำนี้  มีทั้งหมด  33  เนิน  ปรากฏชื่อดังนี้  เนินสวนกล้วย  เนินห้าม  เนินม้า  เนินส้มป่อย  เนินงิ้ว  เนินหว้า  เนินเปลือย  เนินตำรวจเสือ  เนินยายนาง  เนินห้วยตะแบก  เนินปลาไหลเผือก  เนินสุหรัด  เนินสามชั่งหรือเนินสามชั้น  เนินปรางหรือเนินมะปราง  เนินทองสุก  เนินไก่เขี่ย  เนินฝุ่น  เนินไทร  เนินปอ  เนินยายบี้  เนินจีน  เนินไม่หาญลงหรือเนินห้วยณรงค์  เนินตะแบกแล่ง  เนินหินแก้ว  เนินไม้ตายห่า  เนินกระโดน  เนินหินปิดตรา  เนินไม้ขวาง  เนินไทรสามขา  เนินยายคะนึง  เนินมะขามป้อม  เนินห้วยไม้ตาย

ภาพฝายน้ำล้นถ้ำตาหมวก

หลังฝนตกครั้งใหญ่จะมีผู้คนทั่วทิศมาแสวงโชคอย่างมากมาย

ไม้ที่ใช้ทำเลียง  ที่ใช้ในการร่อนแร่ทองคำ  จะเป็นไม้ที่มีชื่อมงคล และคุณสมบัติเหนียวไม่แตกง่าย
พื้นจะหยาบ  เช่น ไม้มะค่า  ไม้ขนุน  ไม้ไยด้าย
ขนาดของเลียง  แต่ละลูกจะแตกต่างกันออกไปตามความถนัดของแต่ละบุคคลโดยทั่วไปจะมีขนาด
 เส้นผ่านศูนย์กลาง 24 ,22, 20 นิ้ว ส่วนใหญ่นิยมใช้ขนาดเส้นรัศมี  24  นิ้ว
ความลึกของเลียง  จะลึกประมาณ 5 นิ้ว

บ่อขุดหาแร่ทองคำ